Адамзат өркениетінің жолында соғыстар ерекше із қалдырған. Олар шекараларды өзгертіп, империяларды құлатып, халықтардың тағдырын түбегейлі өзгерткен. Соғыс тарихы тек қантөгіс пен қасіретті ғана емес, сонымен қатар саяси, әлеуметтік және технологиялық өзгерістердің қозғаушы күші болғанын көрсетеді. Осы мақалада біз дүниежүзілік тарихта орын алған ең ірі әрі әйгілі соғыстардың бірқатарына шолу жасаймыз.
Антикалық кезеңдегі Пелопоннес соғысы
Б.з.д. V ғасырда болған бұл соғыс Ежелгі Грекиядағы Афина мен Спарта арасындағы күрестің шыңы болды. Соғыс шамамен 27 жылға созылып, Жерорта теңізі аймағындағы тепе-теңдікті бұзды. Афина теңіздегі үстемдігін сақтап қалуға тырысса, Спарта құрлықтағы күшіне сенді. Екі жақ та одақтастар тарту арқылы соғыс ауқымын ұлғайтты. Бұл қақтығыс демократиялық және олигархиялық басқару жүйелерінің текетіресі ретінде де қабылданады. Ақырында Спартаның жеңісімен аяқталғанымен, Ежелгі Грекия әлсіреп, кейіннен Македонияның ықпалына түсудің алғышарты қалыптасты.
Крест жорықтары кезіндегі қақтығыстар
Орта ғасырда Еуропадан Иерусалим мен басқа да қасиетті жерлерді мұсылмандардан қайтару мақсатында бірнеше әскери экспедициялар ұйымдастырылды. Бұл жорықтар тарихта Крест жорықтары деген атпен қалды. Жорықтар тек дінге қатысты емес, сонымен қатар экономикалық және саяси мүдделермен де байланысты болды. Шіркеу билігі күшейіп, рыцарьлық мәдениет дамыды. Мұсылман елдері өз кезегінде әскери және діни тұрғыда біріге түсті. Бұл соғыстар Шығыс пен Батыс арасындағы байланыстарды арттырды, бірақ сонымен бірге қаншама бейбіт халықтың өмірін қиды.
Наполеон соғыстары кезеңіндегі Еуропа
XVIII ғасырдың соңында басталып, XIX ғасырдың басына дейін жалғасқан бұл соғыстар Франциядағы төңкерістен кейінгі жаңа тәртіпті Еуропаға таратуға тырысқан әрекеттермен тығыз байланысты. Францияның басшысы Наполеон Бонапарт өз империясын кеңейтуге ұмтылды. Бұл кезеңде Еуропаның көптеген елдері Наполеонға қарсы коалициялар құрды. Наполеон соғыстары Еуропаның саяси картасын түбегейлі өзгертті, бірқатар корольдіктер жойылып, жаңа мемлекеттер пайда болды. Сонымен қатар, бұл соғыстар әскери тактика мен логистикада жаңа деңгейлерге жол ашты. Наполеонның Ватерлоу түбіндегі жеңілісімен бұл кезең аяқталды.
Қырым соғысы мен технологиялық жаңғыру
XIX ғасырдың ортасында болған бұл соғыс Ресей империясы мен Осман империясы, сондай-ақ Ұлыбритания мен Франция арасындағы текетірес болды. Соғыс Қара теңіз аймағындағы ықпал үшін жүргізілді және Қырым соғысы атауымен белгілі болды. Бұл соғыс алғашқылардың бірі болып, телеграф пен теміржолдың әскери мақсатта пайдаланылуын көрсетті. Сондай-ақ әскери медицина мен журналистика салаларында да өзгерістер байқалды. Атақты медбике Флоренс Найтингейл осы соғыс кезінде танылды. Соғыс нәтижесінде Ресей Қара теңіздегі флотын жоюға мәжбүр болды.
Бірінші дүниежүзілік соғыс
1914 жылы басталып, 1918 жылы аяқталған бұл соғыс адамзат тарихындағы алғашқы жаһандық қақтығыс болды. Соғысқа әлемнің әр түкпірінен миллиондаған сарбаздар қатысып, жаңа қару-жарақ түрлері мен әскери тактикалар қолданылды. Соғыс салдарынан Австро-Венгрия, Осман империясы және Ресей империясы күйреді. Версаль келісімі арқылы Германияға ауыр шарттар қойылып, бұл кейінірек екінші дүниежүзілік соғыстың алғышартына айналды. Соғыс миллиондаған адамның өмірін жалмап, қоғам санасына терең із қалдырды. Сонымен қатар халықаралық құқық пен БҰҰ-ның болашақ негіздері осы кезеңде қалыптаса бастады.
Екінші дүниежүзілік соғыс
1939 жылы басталған бұл соғыс тарихтағы ең жойқын және кең ауқымды әскери қақтығыс болды. Германияның Польшаны басып кіруінен басталған соғыс әлемнің бірнеше құрлығында қатар жүрді. Нацизм мен фашизмге қарсы одақтас елдер бірігіп, жаһандық тәртіпті қалпына келтіруге ұмтылды. Соғыс кезінде Холокост сияқты адамзатқа қарсы ауыр қылмыстар орын алды. Соңында Германия мен Жапония жеңіліп, әлемдік саясаттағы күштер қайта бөлінді. Ядролық қарудың қолданылуы адамзаттың болашағына үлкен қауіп төндірді.
Тарихтағы ең ірі соғыстар адамзаттың шын мәнінде неге қабілетті екенін көрсетті – әрі жойқын жағынан, әрі өзгеріске бейімділік тұрғысынан. Әр соғыс тек қана қантөгіс емес, сонымен бірге жаңа идеялар мен қозғалыстардың бастауына да себеп болды. Осы соғыстардың тәжірибесі бүгінгі бейбітшілік пен халықаралық қатынастардың маңызын терең ұғынуға мүмкіндік береді. Тарих бізге сабақ болуға тиіс – тек сол кезде ғана болашақты қауіпсіз ете аламыз.